Hơn cả một nguyên tắc ứng xử, "Tiên trách kỷ, hậu trách nhân" còn là một biểu hiện của sự khiêm nhường và tinh thần tự trọng. Nhìn vào những bài học từ Sử ký, chúng ta sẽ thấy rõ cách mà sự tự nhìn nhận lỗi lầm đã giúp các bậc anh hùng vượt qua khó khăn và xây dựng những mối quan hệ bền vững, trong khi sự kiêu ngạo và thói quen đổ lỗi lại đẩy họ vào con đường thất bại.

Luận điểm 1: Sự khiêm nhường và tinh thần tự phê bình là nền tảng của sự tiến bộ và mối quan hệ tốt đẹp.

• Dẫn chứng: Hãy nhớ lại câu chuyện về Tấn Văn Công (thời Xuân Thu, được ghi chép trong Sử ký). Khi nước Tấn gặp khó khăn, Văn Công đã phải lưu vong nhiều năm. Trong thời gian đó, ông đã học hỏi được nhiều điều và biết lắng nghe ý kiến của những người xung quanh. Khi trở về nắm quyền, ông không kiêu ngạo mà luôn thận trọng, biết nhìn nhận những thiếu sót của bản thân và lắng nghe lời can gián. Chính sự khiêm nhường và tinh thần tự phê bình đó đã giúp ông đưa nước Tấn trở thành một trong những cường quốc thời bấy giờ.
• Bàn luận: Tấn Văn Công là một minh chứng cho thấy sự khiêm nhường không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối mà là một phẩm chất cao quý của người lãnh đạo. Việc ông "tiên trách kỷ" - luôn đặt câu hỏi về những gì mình có thể làm tốt hơn - đã tạo dựng được lòng tin và sự ủng hộ từ quần thần và nhân dân, từ đó đạt được những thành tựu to lớn.

Luận điểm 2: Ngược lại, sự kiêu căng và thói quen đổ lỗi dẫn đến thất bại và sự cô lập.

• Dẫn chứng: Hãy xem xét trường hợp của Hạng Vũ. Dù sở hữu sức mạnh phi thường và tài năng quân sự, Hạng Vũ lại thường tỏ ra kiêu ngạo, không coi ai ra gì và luôn cho mình là đúng. Khi thất bại, ông thường đổ lỗi cho "trời không giúp ta" hay sự phản bội của người khác mà không nhìn nhận những sai lầm chiến lược và tính cách độc đoán của bản thân.
• Bàn luận: Sự kiêu căng và thói quen "hậu trách nhân" của Hạng Vũ đã khiến ông đánh mất sự ủng hộ của những người tài giỏi và cuối cùng dẫn đến thất bại thảm hại. Sử ký cho thấy rằng, khi một người không có khả năng tự nhìn nhận lỗi lầm, họ sẽ khó có thể học hỏi và tiến bộ, đồng thời gây ra sự rạn nứt trong các mối quan hệ.

Luận điểm 3: "Tiên trách kỷ" thể hiện sự tôn trọng và mở đường cho sự thấu hiểu.

• Dẫn chứng: Trong Sử ký, có những câu chuyện về tình bạn và sự hợp tác tốt đẹp giữa các nhân vật, thường bắt nguồn từ sự tôn trọng lẫn nhau và khả năng nhìn nhận vấn đề từ nhiều phía. Ví dụ, mối quan hệ giữa Quản Trọng và Bao Thúc Nha. Bao Thúc Nha không chỉ tiến cử Quản Trọng mà còn luôn thấu hiểu và bỏ qua những lỗi lầm của bạn mình. Dù không trực tiếp là "tiên trách kỷ" trong mọi tình huống, nhưng thái độ rộng lượng và tôn trọng của Bao Thúc Nha cho thấy một tinh thần tương tự - đặt sự thấu hiểu lên trên việc đổ lỗi.
• Bàn luận: Khi một người có thái độ "tiên trách kỷ", họ ngầm thể hiện sự tôn trọng đối với người khác, cho rằng bản thân cũng có thể mắc sai lầm. Điều này tạo ra một không khí cởi mở hơn cho việc đối thoại và tìm kiếm giải pháp chung, thay vì khơi mào những tranh cãi và đổ lỗi lẫn nhau.

Luận điểm 4: Tinh thần "tiên trách kỷ" là một phẩm chất của người lãnh đạo tài đức.

• Dẫn chứng: Những vị vua được sử sách ca ngợi thường là những người biết lắng nghe, chấp nhận lời khuyên và không ngại nhận trách nhiệm khi có sai sót. Ví dụ, Đường Thái Tông (dù không nằm trong giai đoạn Sử ký nhưng tinh thần này có thể được suy rộng từ những bậc minh quân được hậu thế ngưỡng mộ). Ông nổi tiếng với việc lắng nghe những lời can gián thẳng thắn của Ngụy Trưng và không ngại thừa nhận những sai lầm của mình.
• Bàn luận: Một nhà lãnh đạo biết "tiên trách kỷ" sẽ tạo dựng được uy tín và sự kính trọng từ cấp dưới. Họ không chỉ dẫn dắt bằng mệnh lệnh mà còn bằng tấm gương tự nhận trách nhiệm, khuyến khích tinh thần học hỏi và cải thiện trong toàn bộ tập thể.

Tôi đã chọn "Tiên trách kỷ, hậu trách nhân" làm kim chỉ nam trong suốt bốn năm lãnh đạo. Đó là sự lựa chọn có ý thức và tôi sẽ không thay đổi. Nếu có những người diễn giải sự khiêm nhường của tôi thành cơ hội để trốn tránh trách nhiệm, thì họ đã hiểu sai. Trách nhiệm là thứ không thể trốn tránh, và tôi kỳ vọng những người cộng sự của mình cũng hiểu rõ điều đó.